Hollywoodzka historia z finałem w pałacu w Rykach

Po śmierci swojego protektora księcia Michała wysłany został do króla Szwecji Karola XII, przy którego boku nie tylko zdobył sławę znakomitego żołnierza, ale i sprawnego dyplomaty. Pod Połtawą w 1709 r. w przegranej bitwie z Rosjanami ratuje władcy życie i wyprowadza resztki armii do Turcji. Tam również potwierdza swoje niepospolite talenty polityczne. W polityce polskiej długo wspiera Stanisława Leszczyńskiego, lecz po jego ostatecznej klęsce potrafi dogadać się z Augustem III. Wraz ze zdobywającą coraz większą popularność i siłę rodziną Czartoryskich tworzą stronnictwo, które, ponieważ oparte będzie w dużej części o więzi rodzinne, do historii przejdzie jako Familia.

Trzeba się dobrze ożenić

Kluczową decyzją był ślub z Konstancją z Czartoryskich. W zasadzie całą opowieść o tym rodzie można by całkiem sprawnie podzielić na rozdziały odpowiadające kolejnym ożenkom i ich konsekwencjom. W XVII i XVIII często żeniono ze sobą fortuny, a rolą żony było sprawne urodzenie kilkorga dzieci, odchowanie chociaż połowy i niezawracanie głowy mężowi. Panie Czartoryskie przynajmniej w kilku wypadkach ciągnęły swoich mężów w górę. Izabela Elżbieta z Morsztynów (1671-1758), która założyła w Warszawie pierwszy salon polityczny, gdzie spotykali się politycy i naradzała cała ówczesna elita, była promotorką i realizatorką wielu konceptów politycznych. Ślub księcia Aleksandra Augusta Czartoryskiego (1697-11782) z Zofią z Sieniawskich (1699-1771), wdową po Denhoffie, dziedziczącą majątek po jednej i drugiej rodzinie poprzedzony długimi zalotami (obejmującymi również głośny pojedynek z Karolem Tarło) wrzucił Czartoryskich do finansowej pierwszej ligi w Rzeczypospolitej: Sieniawa, Puławy, Międzyrzec, Wilanów, Stołpce - niczego sobie posag... 

W kolejnym pokoleniu absolutnie fascynującą pod każdym względem będzie związek księcia generała Adama Kazimierza (1734 - 1823) z Izabelą Fleminżanką (1745-1835): tradycyjnie młoda wniosła ogromny posag (jako nastolatka była dramatyczną brzydulą, ale każda buzia, jeżeli tatuś każe ją bić na monetach, nabiera uroku), który pozwolił uchodzącemu za najdworniejszego i najlepiej wykształconego kawalera w Rzeczypospolitej starszemu od niej wybrankowi jeszcze szerzej rozwijać towarzyskie skrzydła. Już kilka lat po ślubie, dość niespodziewanie Izabela odnalazła w sobie potencjał i talent najskuteczniejszej uwodzicielki, czego efektem była nie tylko niewiarygodna wręcz ilość znaków zapytania w kolejnych gałęziach drzewa genealogicznego, ale też rosnąca rola polityczna i jego i jej: głośno było o romansach nie tylko ze Stanisławem Augustem, ale też głowę dla Izabeli stracił sam rosyjski ambasador Repnin - a to już była poważna sprawa... Potem czym był książę Adam Jerzy (jej syn i zdaje się, że Repnina właśnie...) dla polskiej polityki, tym była Izabela dla polskiej kultury i kolekcjonerstwa historycznego. 

 Ożenić się można nawet z miłości

 Mimo że Stanisław był już starszym 42-letnim panem, musiał zrobić na niej świetne wrażenie. Obyty na zagranicznych dworach, kreatywny, dowcipny, dzięki wczesnemu porzuceniu szkół całkiem przyzwoicie wykształcony i oczytany, obdarzony przez naturę ogromnym ładunkiem osobistego uroku i wdzięku, otoczony nimbem bitewnych zwycięstw... Och, jakże różnił się od tych wszystkich nieskomplikowanych magnaciołków, którzy poza nazwiskiem i spadkiem po rodzicach zupełnie nic sobą nie reprezentowali. Napisaliśmy przed chwilą, że brat Konstancji, książę Adam Kazimierz, miał opinię najwybitniejszego intelektualisty w swojej klasie społecznej. Być może była to prawda. Kto zetknął się z jego rękopisami albo zaryzykował lekturę pisanych przez niego sztuczydeł, wie, że spod jego pióra nie wyszło nic ani ciekawego, ani nawet napisanego poprawnie ortograficznie. Choć - podkreślamy - i tak był najlepszy! Bardziej typowy był Karol Radziwiłł "Panie Kochanku", którego szlachta uwielbiała!

Konstancja, mimo że wówczas młodziutka, była bardzo bystrą dziewczyną. Miała poważne powody, żeby się w generale Stanisławie Poniatowskim szczerze zakochać.

Trudne początki zespołu

Małżeństwo było kwestią chwili, tym bardziej że, jak pisał Rulhiere: "księżniczka była charakteru wyniosłego i romansowych wyobrażeń" (podaję za Marią Dernałowicz). Wprawdzie początkowo dochodzi do rodzinnej awantury na tle sporu o "ordynację ostrogską" (o potężny majątek rywalizują Czartoryscy z Sanguszkami, powołany na sędziego Stanisław przysądza ją tym drugim!), jednak już po kilku latach możemy śmiało mówić o "Familii": sprawnej grupie politycznej, powiązanej więzami pokrewieństwa i powinowactwa, skonsolidowanej wokół Czartoryskich. Kolejne manewry, sejmy, rozgrywki, mniej i bardziej subtelne intrygi i kombinacje - są to rzeczy doskonale w literaturze opisane. Kluczowym momentem wydaje się mądre rozegranie sprawy rywalizacji o koronę po Auguście II: stronnictwo Poniatowskiego i Czartoryskich za wsparcie Sasa otrzymało tyle łask i wpływów, że stało się najsilniejszą frakcją w Rzeczypospolitej. 

Z drugiej strony wydanie młodszej siostry Stanisława za Branickiego (ślub rozumu z pieniędzmi...) również wydatniej podniósł pozycję Poniatowskich.

 Tak się buduje potęga

Żona wniosła Stanisławowi Poniatowskiemu w posagu czterysta tysięcy złotych polskich, za co w 1721 r. małżonkowie nabyli od Flemminga Wołczyn i Radwanice w powiecie brzesko-litewskim. Poniatowski stał się w ten sposób "Litwinem", co otworzyło mu drogę do urzędów litewskich, ale też umożliwiło pozyskiwanie litewskiej klienteli. Kiedy zbiegiem okoliczności w 1730 r. zwalnia się niemal jednocześnie cały szereg najwyższych godności w państwie, Poniatowski jest poważnym kandydatem m.in. do hetmaństwa koronnego, spotyka się to jednak z potężnym sprzeciwem możnych Lubomirskich i Potockich, którym w głowie się nie mieści, że jakiś nuworysz Poniatowski może ich wyprzedzić w pościgu za splendorami. Chwilami miało to wręcz aspekt groteskowy: żołnierzowi spod Zenty, Połtawy i innych pól bitew nieznajomość materii wojskowej zarzucały ofermy, które nawet nie domyślały się, którym to końcem karabin strzela... Oczywiście starania możnych zakończyły się sukcesem - po drodze zerwano trzy sejmy, a buława przez kilka lat leżała w szafie. 

Po śmierci Augusta II zaczyna się subtelna rozgrywka o koronę. Niektórzy (wywiad rosyjski traktuje to zupełnie serio i boi się takiej opcji!) uważają, że Poniatowski w niepewnej sytuacji mógłby się skutecznie pokusić o najwyższy splendor. Ten jednak popiera Stanisława Leszczyńskiego, co okazuje się jednym z bardzo nielicznych w jego życiu błędów politycznych. Dochodzi do wojny o tron, w której oczywistą przewagę od początku ma August III. Poniatowscy muszą schronić się w Gdańsku. Kiedy jasne się staje, że prawdziwą władzę ma Wettyn, Stanisław uznaje jego władzę. Podobnie czynią Czartoryscy, którzy na długie lata staną się po prostu stronnictwem dworskim. 

cdn.